Romantyzm jako epoka w muzyce poważnej obejmował okres od końca XVIII w. do pierwszej poł. XIX w. Nastąpił wówczas rozwój liryki wokalnej oraz instrumentalnej.

Szczególnie dotyczył on muzyki fortepianowej, którą do dziś reprezentują utwory takich kompozytorów jak: Fryderyk Chopin, Franciszek Liszt i Robert Schumann. Za moment narodzin romantycznej muzyki poważnej uważana jest data stworzenia sonaty fortepianowej nr 14 cis-moll op. 27 nr 2 przez Ludwika van Beethovena.

Romantyzm w muzyce narodził się po rewolucji francuskiej, kiedy w całej Europie rozpoczął się okres zmian o przełomowym znaczeniu. Za swój najwyższy cel romantycy obrali sobie połączenie religii, nauki oraz życia w jedną wspólną jakość, czyli w sztukę. Zrodziło się w nich też pragnienie wolności i nieskrępowania.

Romantyczna muzyka poważna charakteryzowała się:

• tematyką związaną z naturą, dawnymi legendami i baśniami,
• rozwojem wirtuozerstwa i instrumentacji,
• subiektywizmem, indywidualizmem twórców,
• przewagą treści nad formą,
• syntezą wszystkich sztuk,
• łączeniem elementów narodowych, fantastycznych i ludowych,
• rozszerzeniem harmoniki,
• dużym dramatyzmem utworów,
• przekazywaniem doznań emocjonalnych wyrażających się w przełamywaniu klasycznych wzorców i konwencji formalnych,
• rozluźnieniem dotychczasowych form muzycznych.

Romantyczna muzyka poważna odwoływała się również do takich haseł ówczesnej epoki jak: „sztuka dla sztuki” i „sztuka totalna”. Oznaczało to, iż muzyka przestała być komponowana i zapisywana na życzenie, lecz tworzono ją podczas natchnienia w celu wyrażenia wybranej idei. Nastąpił powrót do natury, dawnych wierzeń ludowych, a także korzeni kultury danego narodu. Ponadto muzyka poważna zaczęła przemawiać do swojego odbiorcy różnymi środkami wyrazu jednocześnie, w tym m.in. dźwiękiem, słowem i barwą. Dzięki temu mogło dojść do jak najszerszego i najbogatszego sposobu wyrażenia uczuć człowieka.

W tamtym okresie wyróżniano następujące szkoły narodowe w muzyce:

• polską (Fryderyk Chopin, Stanisław Moniuszko, Zygmunt Noskowski),
• czeską (Antonin Dvořák, Bedřich Smetana),
• niemiecką (Richard Wagner, Carl Maria von Weber, Felix Mendelssohn- Bartholdy),
• austriacką (Gustav Mahler, Franz Schubert),
• rosyjską (Modest Musorgski, Piotr Czajkowski, Nikołaj Rimski-Korsakow, Aleksander Borodin),
• francuską (César Franck),
• hiszpańską (Enrique Granados, Isaac Albéniz),
• włoską (Giuseppe Verdi),
• skandynawską (Jean Sibelius i Edvard Hagerup Grieg).

W epoce romantyzmu powstały nowe gatunki muzyczne:

• opera romantyczna, tworzona przede wszystkim przez m.in. K.M. Webera i S. Moniuszkę;
• poemat symfoniczny (pisany głównie przez F. Liszta);
• miniatura instrumentalna;
• symfonia programowa;
• pieśń romantyczna (autorstwa m.in. F. Schuberta);
• dramat muzyczny (twórca: R. Wagner),
• pisano również muzykę narodową w formie walców, mazurków, ballad, polonezów i nokturnów (F. Chopin) oraz eklektyczną (H. Berlioz).

Romantyzm był również momentem osiągnięcia niezwykłej popularności przez włoskiego wirtuoza skrzypiec – Niccolo Paganiniego. Do komponowania romantycznej muzyki poważnej wykorzystywano najczęściej fortepian.